Có được mua bán doanh nghiệp nhà nước không

Theo quy định pháp luật Việt Nam hiện hành, cụ thể là Luật Doanh nghiệp 2020, Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp 2014 (sửa đổi, bổ sung 2021), và các nghị định liên quan (như Nghị định 147/2021/NĐ-CP, Nghị định 151/2025/NĐ-CP), việc mua bán doanh nghiệp nhà nước (DNNN) không được thực hiện theo hình thức mua bán thông thường như doanh nghiệp tư nhân. Thay vào đó, các giao dịch liên quan đến DNNN thường được thực hiện thông qua các hình thức như cổ phần hóa, chuyển nhượng vốn nhà nước, hoặc giải thể, phá sản, với các quy định nghiêm ngặt nhằm đảm bảo quản lý tài sản công và tránh thất thoát vốn nhà nước.

Dưới đây là câu trả lời chi tiết cho câu hỏi của bạn:

1. Mua bán doanh nghiệp nhà nước có được phép không?

Không có khái niệm “mua bán” DNNN theo nghĩa thông thường: DNNN không được mua bán trực tiếp như doanh nghiệp tư nhân do tài sản và vốn của DNNN thuộc sở hữu nhà nước, chịu sự quản lý của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (Bộ, ngành, UBND cấp tỉnh, hoặc Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp).
Thay vào đó, các hình thức chuyển giao vốn hoặc tài sản được áp dụng:
- Cổ phần hóa: Chuyển đổi DNNN thành công ty cổ phần, trong đó nhà nước có thể bán một phần hoặc toàn bộ vốn cho nhà đầu tư tư nhân.
- Chuyển nhượng vốn nhà nước: Bán phần vốn góp của nhà nước trong DNNN hoặc công ty cổ phần hóa cho nhà đầu tư trong hoặc ngoài nước.
- Chuyển nhượng tài sản: Một số tài sản của DNNN (như bất động sản, máy móc) có thể được chuyển nhượng nếu phù hợp với quy hoạch và được phê duyệt.
- Giải thể hoặc phá sản: Nếu DNNN không còn khả năng hoạt động, tài sản có thể được thanh lý theo quy định của Luật Phá sản 2014.

2. Quy định pháp lý về mua bán/cổ phần hóa DNNN

Theo Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp 2014 (sửa đổi 2021) và Nghị định 147/2021/NĐ-CP, việc chuyển giao vốn hoặc tài sản của DNNN phải tuân thủ các quy định sau:

Phê duyệt của cơ quan có thẩm quyền:
- Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp hoặc Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đối với các tập đoàn, tổng công ty lớn.
- Bộ, ngành, hoặc UBND cấp tỉnh phê duyệt đối với DNNN thuộc phạm vi quản lý.
Định giá doanh nghiệp:
- Giá trị DNNN phải được thẩm định bởi tổ chức độc lập theo Thông tư 28/2021/TT-BTC (về thẩm định giá).
- Sử dụng các phương pháp như tài sản, chiết khấu dòng tiền (DCF), hoặc so sánh thị trường để xác định giá trị.
Đấu thầu công khai: Việc chuyển nhượng vốn nhà nước thường được thực hiện thông qua đấu giá công khai tại Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) hoặc thông qua các tổ chức đấu giá được chỉ định.
Hạn chế với nhà đầu tư nước ngoài: Theo Luật Đầu tư 2020, nhà đầu tư nước ngoài có thể tham gia mua cổ phần hoặc vốn góp của DNNN, nhưng phải tuân thủ giới hạn sở hữu (tối đa 49% hoặc 100% tùy ngành nghề) và được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

3. Các trường hợp cụ thể

Cổ phần hóa DNNN: Đây là hình thức phổ biến nhất để “bán” một phần hoặc toàn bộ DNNN. Ví dụ, nhà nước có thể bán cổ phần của các doanh nghiệp như Tổng Công ty Bia – Rượu – Nước giải khát Sài Gòn (SABECO) hoặc Tổng Công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) cho nhà đầu tư tư nhân. Quy trình bao gồm:
- Xác định giá trị doanh nghiệp.
- Phát hành cổ phiếu và đấu giá công khai.
- Chuyển giao cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược hoặc cổ đông bên ngoài.
Chuyển nhượng vốn nhà nước: Nhà nước có thể bán phần vốn góp trong các công ty cổ phần hóa (ví dụ: bán 36% cổ phần của Vinamilk cho nhà đầu tư nước ngoài).
Thoái vốn: Nhà nước thoái vốn khỏi các ngành không cần nắm giữ (như bán lẻ, sản xuất không chiến lược) theo Quyết định 908/QĐ-TTg năm 2020 về danh mục DNNN cổ phần hóa giai đoạn 2021-2025.
Giải thể hoặc phá sản: Nếu DNNN thua lỗ kéo dài, tài sản có thể được thanh lý, nhưng không phải là “mua bán” mà là xử lý tài sản công theo Luật Phá sản 2014.

4. Các ngành DNNN không được phép chuyển nhượng hoàn toàn

Theo Quyết định 908/QĐ-TTg và Luật Doanh nghiệp 2020, nhà nước phải giữ cổ phần chi phối (trên 50%) trong một số ngành chiến lược:

Quốc phòng, an ninh.
Quản lý lưới điện, truyền tải điện.
Sản xuất, cung ứng nước sạch.
Vận hành cảng hàng không, sân bay lớn. Trong các ngành này, việc mua bán hoặc cổ phần hóa bị hạn chế, và nhà nước thường giữ quyền kiểm soát.

5. Quy trình cổ phần hóa hoặc chuyển nhượng vốn DNNN

Quy trình mua bán hoặc chuyển nhượng vốn DNNN thường bao gồm:

Phê duyệt kế hoạch cổ phần hóa/thoái vốn: Do Thủ tướng Chính phủ, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước, hoặc cơ quan quản lý DNNN phê duyệt.
Thẩm định giá trị doanh nghiệp: Sử dụng tổ chức thẩm định giá độc lập.
Đấu giá công khai: Tổ chức đấu giá cổ phần hoặc vốn góp tại HOSE hoặc đơn vị được chỉ định.
Ký hợp đồng chuyển nhượng: Hợp đồng phải được công chứng và báo cáo cơ quan có thẩm quyền.
Cập nhật đăng ký kinh doanh: Thay đổi thông tin cổ đông, vốn điều lệ tại Sở Kế hoạch và Đầu tư.

Thời gian: Thường kéo dài 6-12 tháng, tùy thuộc vào quy mô doanh nghiệp và mức độ phức tạp.

6. Lưu ý quan trọng năm 2025

Chính sách cổ phần hóa 2021-2025: Theo Quyết định 908/QĐ-TTg, giai đoạn 2021-2025, Chính phủ tiếp tục đẩy mạnh cổ phần hóa và thoái vốn tại các DNNN, đặc biệt trong các ngành như nông nghiệp, xây dựng, và dịch vụ. Tuy nhiên, tiến độ cổ phần hóa thường chậm hơn kế hoạch do các vấn đề về định giá và pháp lý.
Hạn chế pháp lý: Mọi giao dịch liên quan đến DNNN phải minh bạch, công khai, và tuân thủ quy định về quản lý tài sản công. Vi phạm có thể dẫn đến xử phạt theo Nghị định 118/2021/NĐ-CP (phạt tiền từ 50-500 triệu VNĐ).
Nhà đầu tư nước ngoài: Phải tuân thủ Luật Đầu tư 2020 và các quy định về tỷ lệ sở hữu cổ phần trong các ngành có điều kiện.
Thẩm định giá: Bắt buộc sử dụng ít nhất 2 phương pháp định giá (theo Thông tư 28/2021/TT-BTC) để đảm bảo tính khách quan.

7. Đề xuất thực hiện

Kiểm tra danh mục cổ phần hóa: Xem doanh nghiệp nhà nước bạn quan tâm có nằm trong danh mục cổ phần hóa/thoái vốn theo Quyết định 908/QĐ-TTg hay không (liên hệ Ủy ban Quản lý vốn nhà nước hoặc Sở Kế hoạch và Đầu tư).
Thuê đơn vị tư vấn: Hợp tác với các công ty như Luật Việt Phú, hoặc các tổ chức đấu giá để được hướng dẫn về quy trình và pháp lý.
Tham gia đấu giá công khai: Theo dõi thông báo đấu giá cổ phần tại HOSE hoặc các tổ chức đấu giá được chỉ định.
Đối với doanh nghiệp bếp công nghiệp: Nếu bạn quan tâm đến một DNNN liên quan đến ngành bếp công nghiệp (ví dụ: sản xuất thiết bị bếp), cần kiểm tra xem doanh nghiệp đó có thuộc danh mục cổ phần hóa hay không, vì ngành này thường không thuộc diện chiến lược.

8. Kết luận

Không thể mua bán DNNN trực tiếp như doanh nghiệp tư nhân, nhưng có thể tham gia thông qua cổ phần hóa, chuyển nhượng vốn, hoặc đấu giá tài sản.
Quy trình phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật, đặc biệt là Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước và các nghị định liên quan.
Nếu bạn muốn tham gia vào một thương vụ cụ thể (ví dụ: mua cổ phần một DNNN), hãy cung cấp thêm thông tin về doanh nghiệp hoặc ngành nghề để tôi tư vấn chi tiết hơn!

Bạn có cần hỗ trợ thêm về quy trình cổ phần hóa hoặc thông tin về một DNNN cụ thể không?